ประพาส สวนขวัญ
(พ.ศ. ๒๔๔๗-ไม่ทราบปีที่ถึงแก่กรรม)
ครูประพาส สวนขวัญ เกิดที่ตำบลท่าพระจันทร์ กรุงเทพมหานคร เมื่อวันอาทิตย์ แรม ๕ ค่ำ เดือน ๑๒ ปีมะโรง ตรงกับวันที่ ๒๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๗ เป็นบุตรชายคนโตของจ่าสิบเอกพิณ และนางปุ้ย สวนขวัญ มีพี่น้องร่วมบิดามารดาอีก ๔ คน สามคนแรกเป็นชายชื่อ พิศ เพี้ยน และพุด และน้องสาวคนสุดท้องอีกหนึ่งคน ที่เป็นนักดนตรีคือ นายพิศ (สีซอ) และนายพุด เป็นนักดนตรีเป่าแตรทรัมเป็ต อยู่ในกองดุริยางค์ทหารบก
เริ่มเรียนหนังสือชั้นประถมที่วัดมหาธาตุแล้วไปเรียนต่อโรงเรียนมัธยมวัดบพิตรพิมุข จนจบมัธยมปีที่ ๕ มีความสนใจดนตรีไทยมาตั้งแต่เด็ก โดยติดตามฟังเพลงตามสถานที่ต่าง ๆ จนจำเพลงได้ อายุ ๑๕ ปี ก็เป่าขลุ่ย สีซอเล่นได้ และได้ซื้อหีบเพลงชักมาหัดเล่นเองจนสามารถบรรเลงได้ดีเมื่ออายุราว ๑๗-๑๘ ปี พออายุ ๒๐ ปี ก็เข้าวงเครื่องสายผสมได้ และได้ไปเรียนดนตรีจากท่านจางวางทั่ว พาทยโกศล ที่บ้านหลังวัด กัลยาณมิตร
เนื่องจากบิดาถึงแก่กรรมตั้งแต่ยังเรียนหนังสือไม่จบ จึงลาออกมาทำงานเป็นเจ้าหน้าที่ประจำหน่วยคุรุภัณฑ์ ของกระทรวงกลาโหม แล้วเริ่มต้นสอนดนตรีตามบ้านต่าง ๆ รวมทั้งออกเล่นเครื่องสายร่วมกับ วงเครื่องสายผสมของนายกุ๊น (ไม่ทราบนามสกุล) ซึ่งบรรเลงเพลงเป็นประจำทุกคืนในโรงภาพยนต์ (สมัยหนังเงียบ) ได้ร่วมวงกับครูพุฒ นันทพล ซึ่งเป็นศิษย์จากบ้านท่านจางวางทั่ว พาทยโกศล (ต่อเพลงขิมจากครูช่อ สุนทรวาทิน) จึงได้แลกทางเพลงและต่อเพลงเพิ่มเติมจากครูพุฒ นันทพล ด้วย
ในราว พ.ศ. ๒๔๗๑ บริษัทแผ่นเสียงโคลัมเบีย ได้มาบันทึกแผ่นเสียงที่บ้านนรสิงห์ ครูประพาส ได้อัดแผ่นเสียงเพลงเดี่ยวต่าง ๆ ไว้ เช่น เดี่ยวไวโอลิน และหีบเพลงชัก มีเพลงนกขมิ้น ๓ ชั้น เป็นอาทิ และต่อมาได้บันทึกเสียงร่วมกับครูพุฒ นันทพล โดยบริษัท พาโลโฟน เท่าที่ค้นพบมีเพลงเขมรพวง ครูพุฒ ตีขิม ครูเจือ สีซออู้ ครูประพาส สีไวโอลิน ผู้ขับร้องชื่อ สำเภา เป็นแผ่นเสียง พาโลโฟน หมายเลข บี ๑๘๗๐๖ รวม ๓ แผ่น นอกจากนี้ยังออกแสดงตามสถานที่ต่าง ๆ โดยมีนักร้องประจำวงคือ นายอารีย์ นันทพล และนางเสนาะ ศรีพยัคฆ์
สมัยเมื่อหลวงบุรกรรมโกวิทเป็นผู้ว่าการศาลาเทศบาลนครกรุงเทพ ครูประพาส ได้เข้ารับราชการเป็นหัวหน้าวงดนตรีสากลของเทศบาลราว ๒ ปี ต่อมา ก็ย้ายมาอยู่กรมประชาสัมพันธ์สมัยนายประกอบ จารุมณี เป็นอธิบดี และรับราชการต่อมาจนกระเกษียณอายุในปี พ.ศ. ๒๕๐๗
ชีวิตครอบครัว มีภรรยาคนแรกชื่อ อบเชย มีบุตรคนหนึ่งชื่อ นาวาตรีประสาท สวนขวัญ ประจำอยู่วงดุริยางค์ราชนาวี ภรรยาคนที่ ๒ ชื่อ ถนอม มีบุตรคนหนึ่ง ถึงแก่กรรมแต่เยาว์วัย ส่วนภรรยาคนปัจจุบันชื่อ ละออ มีบุตรี ๓ คน ชื่อ อาภา จันตรี และศรีวราห์ กับบุตรชายอีกหนึ่งคน ชื่อ สันติภาพ ทุกคนเล่นดนตรีได้
ครูประพาสแต่งเพลงไว้คือ เพลงโหมโรงประพาสสวน ๓ ชั้น ไม่สู้แพร่หลายนัก ในปี พ.ศ. ๒๕๒๖ นี้ ยังมีสุขภาพดีมาก ไปทำงานที่ฝ่ายดนตรีไทย กรมประชาสัมพันธ์ทุกวัน นอกจากนี้ยังรับสอนตามสถาบันต่างๆ อาทิ โรงเรียนนายเรือ โรงเรียนอัสสัมชัญ สีลม โรงเรียนโพลีเทคนิค ยมราช โรงเรียนไตรมิตรศึกษา ยานนาวา และโรงเรียนนาคประสิทธิ์ สามพราน และยังไปช่วยงานประจำอยู่ที่ร้านเครื่องดนตรีดุริยบรรณ อีกด้วย บ้านของครูนั้น อยู่ที่เลขที่ ๑๗/๑๖๙ หมู่ที่ ๔ เขตบางขุนเทียน กรุงเทพมหานคร
พูนพิศ อมาตยกุล
(เรียบเรียงจาก คำให้สัมภาษณ์ของ ครูประพาส สวนขวัญ)
ที่มา : นามานุกรมศิลปินเพลงไทย ในรอบ ๒๐๐ ปี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โดยพูนพิศ อมาตยกุล, หัวหน้าโครงการ ; ผู้ร่วมโครงการ, พิชิต ชัยเสรี …[และคนอื่น ๆ]. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๒๖.
