หม่อมสุด บุนนาค
(ไม่ทราบปีที่เกิด และปีที่ถึงแก่กรรม)
หม่อมสุด บุนนาค เป็นภริยาของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เสนาบดีคนสำคัญในสมัยรัชกาลที่ ๕
ประมาณว่าเกิดปลายสมัยรัชกาลที่ ๓ หรือ ต้นรัชกาลที่ ๔ จะเป็นบุตรีของท่านผู้ใดไม่ปรากฎ ทราบแต่ว่าต่อซอสามสายจากท่านครูพระประดิษฐไพเราะ (ครูมีแขก) และรู้ทางการขับร้องเพลงเป็นอย่างดี
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงยกย่องว่ามีฝีมือซอสามสายดี โปรดเกล้าฯ ให้แสดงฝีมือในงานต้อนรับแขกเมือง ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท หลายครั้ง มีชีวิตต่อมาจนถึงปลายรัชกาลที่ ๕ จนได้เป็นครูสอนขับร้องให้เจ้าจอม ม.ร.ว.สดับ ในรัชกาลที่ ๕ (ราว พ.ศ. ๒๔๔๗) มีเพื่อนรักเป็นนักแสดงละครตัวสำคัญของบ้านสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) คนหนึ่งนามว่า “หม่อมเพื่อน” ทั้งหม่อมสุดและหม่อมเพื่อนสนิทสนมรักใคร่กับนักร้องคนสำคัญคือ “หม่อมส้มจีน” ซึ่งป่วยเป็นอหิวาต์ ถึงแก่กรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๔ หม่อมสุดไม่มีบุตรกับสมเด็จเจ้าพระยาฯ และไม่ทราบถึงประวัติในบั้นปลายชีวิตว่าเป็นอย่างไร รู้แต่ว่าเคยมาเป็นครูสอนขับร้องที่ตำหนักพระอัครชายาเธอพระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ ณ พระราชวังสวนดุสิต ถึงแก่กรรมในสมัยรัชกาลที่ ๖ แต่ยังค้นไม่พบว่าปีใด
พูนพิศ อมาตยกุล
(เรียบเรียงจาก หนังสือ “ประวัติผู้ทรงคุณวุฒิทางศิลป” ของกรมศิลปากร และคำบอกเล่าของ คุณสมภพ จันทรประภา)
ที่มา : นามานุกรมศิลปินเพลงไทย ในรอบ ๒๐๐ ปี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โดยพูนพิศ อมาตยกุล, หัวหน้าโครงการ ; ผู้ร่วมโครงการ, พิชิต ชัยเสรี …[และคนอื่น ๆ]. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๒๖.
