พุ่ม บาปุยะวาส
(พ.ศ. ๒๔๓๓-๒๕๑๑)
ในวงการดนตรีไทยสมัยรัชกาลที่ ๕-๗ มีนักดนตรีฝีมือดี ชื่อ พุ่ม ๒ คน คนหนึ่งอายุน้อยแต่รูปร่างสูงใหญ่กว่า คือ นายพุ่ม โตสง่า (เกิด พ.ศ. ๒๔๔๑) กับอีกท่านหนึ่งอายุมากกว่า แต่ตัวเล็กกว่า คือ นายพุ่ม บาปุยะวาส ซึ่งเกิดเมื่อวันอาทิตย์ แรม ๑๓ ค่ำ เดือน ๓ ปีมะเส็ง ตรงกับวันที่ ๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๓ เป็นบุตรคนสุดท้องของนายปุย และนางบุญ หรือบุญมา มีพี่ชายเป็นนักดนตรีคนหนึ่งชื่อ เพิ่ม เมื่อเล็กเรียนหนังสือกับครูแจ้ที่วัดละครทำ บางกอกน้อย เรียนดนตรีกับบิดาแล้วบิดานำไปยกเป็นศิษย์ของหลวงกัลยามิตตาวาส (ทับ พาทยโกศล) วัดกัลยาณมิตร จนอายุครบบวชได้บรรพชาที่วัดระฆังโฆสิตาราม
ครูพุ่มเริ่มรับราชการครั้งแรก เมื่อวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๑ ในกรมสุขาภิบาล กระทรวงนครบาล แล้วต่อมาย้ายมาอยู่กรมโยธาเทศบาล จนได้รับพระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา ในปี พ.ศ. ๒๔๘๐ และออกจากราชการเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๒ อายุได้ ๔๙ ปี
นอกจากจะรับราชการแล้วยังประกอบอาชีพนักดนตรี รับสอนและเล่นดนตรีตลอดชีวิต เป็นผู้มีความรู้ดีมากที่สุดคนหนึ่ง จนกรมศิลปากรเชิญมาเป็นกรรมการตรวจสอบเพลงเพื่อบันทึกเป็นโน้ตสากลในระหว่างปี พ.ศ. ๒๔๙๗-๒๔๘๑ ท่านสามารถบอกเพลงต่าง ๆ ที่ขาดหายไปได้หลายเพลง เช่น เพลงดับควันเทียนในเรื่องทำขวัญ และเป็นผู้บอกเพลงแปลก ๆ ให้แก่ วงดนตรีไทยกรมประชาสัมพันธ์ด้วย ศิษย์ของครูพุ่มคนสำคัญคือ ครูบุญยงค์ ครูบุญยัง เกตุคง สองคนพี่น้อง และครูจำเนียร ศรีไทยพันธุ์ ฯลฯ โดยได้บอกเพลงไว้ให้หลายเพลง อาทิ กัลยาเยี่ยมห้อง ๓ ชั้น ทยอยญวน ๓ ชั้น และชั้นเดียว ลาวดำเนินทรายเถา (ทำร่วมกับครูจำเนียร ศรีไทยพันธุ์) วิลันดาโอด ๓ ชั้น และชั้นเดียวทยอยเถา ทางเดี่ยวระนาดทุ้ม เพลงแขกมอญ ๓ ชั้น และทางเดี่ยวเพลงโหมโรงชมสวนสวรรค์ท่อน ๒ (เดิมเป็นเพลงของครูปุยบิดา) ฯลฯ
ครูพุ่ม เป็นบุคคลสำคัญในการวางรากฐานก่อตั้งวงดนตรีไทยกรมประชาสัมพันธ์ เป็นผู้ประสานงานและปรับวงดนตรีผสมไทย-สากล ที่เรียกว่า สังคัตสัมพันธ์ สมัย ม.ล. ขาบมงคล กุญชร เป็นอธิบดีกรมประชาสัมพันธ์ นอกจากจะมีความรู้ดีแล้วยังมีฝึมือดีในทางฆ้องอีกด้วย
ในชีวิตสมรส ครูพุ่ม มีภริยาคนเดียว ชื่อ ชื้น สกุลเดิม สุตันตานันท์ มีบุตรด้วยกัน ๗ คน เป็นหญิง ๖ คน ชื่อ เจริญ พวง ประพิศ ผ่องศรี ณิฐฐา นงเยาว์ มีบุตรชายเพียงคนเดียวเป็นคนที่ ๔ ชื่อ พัฒน์
ครูพุ่ม ป่วยด้วยโรคงูสวัดและมีปอดบวมแทรก ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๑๑ อายุได้ ๗๕ ปี
พูนพิศ อมาตยกุล
(เรียบเรียงจาก หนังสืออนุสรณ์งานฌาปนกิจศพ นายพุ่ม บาปุยะวาส พ.ศ. 2511 และคำบอกเล่าของ ครูบุญยงค์ เกตุคง)
ที่มา : นามานุกรมศิลปินเพลงไทย ในรอบ ๒๐๐ ปี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์โดยพูนพิศ อมาตยกุล, หัวหน้าโครงการ ; ผู้ร่วมโครงการ, พิชิต ชัยเสรี …[และคนอื่นๆ]. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๒๖.
