ม.ร.ว.จำรัสศรี สนิทวงศ์
(พ.ศ.๒๔๓๖-๒๕๐๘)
ม.ร.ว.จำรัสศรี สนิทวงศ์ เป็นธิดาของหม่อมเจ้าสวาทและหม่อมเขียน สนิทวงศ์ เกิดเมื่อวันพุธแรม ๑ ค่ำ เดือน ๗ ปีมะเส็ง ร.ศ. ๑๑๒ ตรงกับวันที่ ๓๑ พฤษภาคม ๒๔๓๖ เมื่ออายุได้ ๗ ปี ได้เข้าไปอยู่ในพระบรมมหาราชวังกับพี่สาวร่วมบิดา คือ เจ้าจอมมารดา ม.ร.ว.เกษร ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาไม่นานเจ้าจอมมารดา ม.ร.ว.เกษร ก็สิ้นชีพลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดฯ ให้ย้ายมาอยู่ในพระอุปถัมภ์ ของพระวิมาดาเธอกรมพระสุทธาสินีนาฎ ซึ่งต่อมาได้ทรงตั้งโรงเรียนขึ้นในพระบรมมหาราชวัง ม.ร.ว.จำรัสศรี จึงได้เป็นนักเรียนรุ่นแรกของโรงเรียนนี้ ต่อมาได้ย้ายไปอยู่โรงเรียนราชินี เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๖
เมื่อโกนจุกแล้ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้พระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฎ ทรงจัดวงมโหรีเด็กขึ้นในราชสำนัก ม.ร.ว.จำรัสศรี จึงได้เริ่มฝึกหัดซอด้วงเป็นครั้งแรกโดยเป็นศิษย์ของพระประดิษฐ์ไพเราะ (ตาด) ต่อจากนั้นก็ต่อเพลงกับ พระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) และยังมีครูช่วยสอนอีก ๒ คน คือ ครูเหลือและครูชื่น (เข้าใจว่าเป็นครูชื่น สุนทรวาทิน) ม.ร.ว.จำรัสศรี เป็นคนมีความจำดี สีซอด้วงได้แม่นมาก จึงเป็นคนสีซอด้วงนำวงและเป็นคนแรกในหมู่ผู้ที่เรียนดนตรีพร้อมกันที่ครูต่อเพลงทางเดี่ยวต่าง ๆ ให้จนถึงเดี่ยวกราวใน สีซอด้วงได้อย่างชำนาญมาตั้งแต่อายุยังไม่เต็ม ๑๔ ปี
ความสามารถในการสีซอด้วงของท่านนั้นเป็นที่เลื่องลือมาก มีเรื่องเล่าว่าราว พ.ศ. ๒๔๕๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จกลับจากยุโรป ทรงซื้อนกคีรีบูนสีเหลืองมาด้วยอยู่มาวันหนึ่งนกตัวนี้เกิดอาหารเหงาหงอย ทรงวิตกว่านกจะตาย จึงโปรดฯ ให้ ม.ร.ว.จำรัสศรี นำซอด้วงไปสีที่ข้างกรงนก ท่านก็สีซอด้วงไปเรื่อย ๆ จนถึงเดี่ยวเชิดนอก นกก็เริ่มแสดงอาการตื่นตัวและร้องตามด้วยความรื่นเริงในที่สุด ความสำเร็จในครั้งนี้ ได้รับพระราชทาน ตุ้มหูสีแดงทำด้วยกัลปังหาจีน หรือแก้วประพาฬ ๑ คู่ เป็นรางวัล ซึ่งท่านภูมิใจมาก
ท่านได้ถวายตัวเป็น “ราชภัฎกษัตรี” ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่มิได้เป็นเจ้าจอม จนสิ้นรัชกาล เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๓ ได้ทำหน้าที่ “นางร้องไห้” เป็นครั้งสุดท้าย ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท
ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่านย้ายออกจากพระบรมมหาราชวังมาปลูกบ้านอยู่ที่ถนนพระอาทิตย์ และยังสีซอด้วงเล่นอยู่เสมอด้วยมีใจรักดนตรีมาก จนสมัยสงครามโลกครั้งที่ ๒ บ้านท่านถูกระเบิดเพลง ไฟไหม้หมดรวมทั้งซอด้วงของท่านด้วย ตั้งแต่นั้นมาท่านก็เลิกสีซอ ม.ร.ว.จำรัสศรี ถึงแก่กรรมด้วยโรคมะเร็งในปอด เมื่อวันที่ ๑๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๐๘ รวม อายุได้ ๗๒ ปี
จรวยพร สุเนตรวรกุล
(เรียบเรียงจากบทความ “สยามสังคีต” ของนายแพทย์พูนพิศ อมาตยกุล ในสยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันที่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๓ และหนังสืองานพระราชทานเพลิงศพ ม.ร.ว.จำรัสศรี สนิทวงศ์ ๒๖ กันยายน ๑๕๐๘)
ที่มา : นามานุกรมศิลปินเพลงไทย ในรอบ ๒๐๐ ปี แห่งกรุงรัตนโกสินทร์โดยพูนพิศ อมาตยกุล, หัวหน้าโครงการ ; ผู้ร่วมโครงการ, พิชิต ชัยเสรี …[และคนอื่นๆ]. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๒๖.
